Hürriyet Gazetesi Yazari Doğan Hızlan'ın kitapla ilgili 18 Haziran 2016 tarihinde yayınlanan yazısı :
 
Alman biliminsanları Türkiye'ye nasıl geldi?

18.06.2016 Cumartesi Uzun yıllar Almanya'da gazetecilik yapan Halit Çelikbudak, üniversite reformunun öncüleri Alman biliminsanlarının, Hitler Almanya'sından Türkiye'ye gelişlerini 'Yurtsuz Kalanlar' kitabında işliyor.

Kitabın ikinci başlığı şu: “Goethe Almanya’sından Atatürk Türkiye’sine Sığınan Alman Biliminsanlarının Öyküsü”...

Kitabın başında Mario Levi’nin Tarihten Dersler Çıkarmak yazısından bazı satırları okuyacaksınız:

“Artık bilen biliyor. Savaş öncesindeki 1930’lu yıllarda Yahudiler için Almanya’da yaşamaya devam etmek tabiri caizse ölümle raks etmek manasındaydı. “Bunlar arasında hayatları süresince kendilerini mesleklerine adamış, saygıdeğer mevkilere ulaşmış biliminsanları, profesörler de vardı...”

***
Çelikbudak, Önsöz’de; yazılış sürecini, nedenini açıkladıktan sonra, kitabın iki ülke arasında dostluğa katkısı olmasını diliyor. Atatürk’ün 1933 Üniversite Reformu’nun gerçekleşmesinde, Batı tarzı bir eğitimin kurulmasında Alman biliminsanlarının çalışmalarını vurguluyor.

Hitler’in Yahudilere karşı başlattığı zulüm kampanyası, birçok değerin Türkiye’ye gelmesinin nedeni. Bazı biliminsanları kendileri geldikten sonra, başka meslektaşlarını da buraya getiriyorlar. Çelikbudak, bu olayları, reform ekseninde yapılan çalışmaları incelerken, Almanya’nın durumu kadar Türkiye’deki siyasi ortamı da ele alıyor.

Bazılarını hatırlıyorum Kitap 17 bölümden oluşuyor. Her bölümün başına, okuru sonraki sayfaları okumaya alıştıracak bir seçme söz konulmuş. Almanya’daki biliminsanlarını Hitler’in zulmünden kurtarma çalışmalarının başında gelen ad Prof. Dr. Phillip Schwarz.  

Şimdi Frankfurt Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin önünde bir anıtı var. Çelikbudak, her bir biliminsanının ayrı ayrı fakültelerde yaptıkları çalışmalarını da sıralıyor. Hiç kuşkusuz bazı adları çocukluğumdan anımsıyorum. Özellikle tıp alanındaki uzmanları. Kitaplarını okuduğum felsefeci Ernst von Aster’i, bilim felsefesinin ünlü adı Hans Reichenbach’ı.

***
Kitap sadece bilgi ve belgeden oluşan kuru bir çalışma değil, gelenlerin Almanya’da ve Türkiye’deki yaşamöyküleri de, zaman zaman bir biyografik roman havası taşıyor. Ama reformdan sonra, Hitler iktidarı son bulduğunda, bu biliminsanlarını Türkiye’de tutabildik mi?
O da ayrı bir araştırma konusu.